Các thành viên WTO đã kỷ niệm 30 năm Hiệp định về Các Khía cạnh Liên quan đến Quyền Sở hữu Trí tuệ (TRIPS) vào ngày 25 tháng 4, được ký kết tại Marrakesh như một phần của gói thỏa thuận đa phương lịch sử giúp WTO được thành lập vào năm 1995.
Phát biểu tại một Hội thoại Cấp cao để kỷ niệm dịp này, Tổng Giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala cho biết, kỷ niệm này là cơ hội để tham gia vào một cuộc đối thoại nhìn về tương lai về cách thức WTO có thể tốt nhất đáp ứng các nhu cầu và lợi ích sở hữu trí tuệ hiện tại và trong tương lai của các thành viên.
Trong bài phát biểu khai mạc, Tổng Giám đốc Okonjo-Iweala nhấn mạnh rằng — ngay từ năm 1994 — Hiệp định TRIPS đã đề cập đến một ý tưởng hấp dẫn rằng hệ thống sở hữu trí tuệ tồn tại để thúc đẩy lợi ích chung của cả nhà sản xuất và người sử dụng kiến thức công nghệ theo cách giúp thúc đẩy phúc lợi xã hội và kinh tế, đồng thời cân bằng quyền lợi với nghĩa vụ. “Ý tưởng này vẫn còn vẹn nguyên cho đến ngày nay khi chúng ta xem xét tiềm năng đóng góp của hệ thống sở hữu trí tuệ vào các mục tiêu phát triển kinh tế, môi trường và công bằng xã hội mà các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) đề ra,” bà cho biết.
Tổng Giám đốc Okonjo-Iweala nhấn mạnh rằng ý tưởng về sự cân bằng trong Hiệp định TRIPS đặc biệt quan trọng trong cuộc khủng hoảng HIV/AIDS vào cuối những năm 1990, “khi việc tiếp cận các phương pháp điều trị kháng retrovirus thực sự là sự khác biệt giữa sự sống và cái chết của hàng triệu người, đặc biệt là ở Châu Phi cận Sahara,” bà nói. Để đáp lại cuộc khủng hoảng này, Tuyên bố Doha năm 2001 về TRIPS và Sức khỏe Cộng đồng đã làm rõ rằng các linh hoạt là một yếu tố cốt lõi của Hiệp định TRIPS ngay từ đầu, và xác nhận rằng các chính phủ có thể hợp pháp sử dụng giấy phép bắt buộc và các chính sách khác trong khuôn khổ TRIPS để cải thiện khả năng tiếp cận thuốc.
Ban đầu được coi là một sự nhượng bộ đối với các nền kinh tế đang phát triển, Tổng Giám đốc Okonjo-Iweala nhấn mạnh rằng Hiệp định TRIPS đã trở thành một công cụ thực tiễn cho phát triển. Các nền kinh tế đang phát triển ngày càng điều chỉnh việc thực hiện Hiệp định TRIPS theo nhu cầu trong nước của họ, tận dụng quyền sở hữu trí tuệ để chuyển giao công nghệ và tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, bà cũng lưu ý rằng vẫn còn nhiều tranh cãi, chẳng hạn như các cuộc tranh luận về vai trò của TRIPS trong việc giải quyết các bất công toàn cầu trong đại dịch COVID-19.
Tổng Giám đốc Okonjo-Iweala kêu gọi tiếp tục đối thoại về TRIPS trong bối cảnh chính sách thương mại và phát triển rộng hơn. Bà khuyến khích các thành viên học hỏi từ các bài học trong quá khứ để thông báo hợp tác và hợp tác trong tương lai. Bà cũng ủng hộ một cuộc trò chuyện bao gồm tất cả các thành viên để khám phá các lựa chọn chính sách đa dạng trong khuôn khổ TRIPS, nhằm tạo ra sự rõ ràng và hiểu biết giữa các thành viên WTO, đặc biệt là trong những thời điểm khủng hoảng sức khỏe cộng đồng toàn cầu.
“Tuyên bố về Hiệp định TRIPS đạt được sự đồng thuận tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 (MC12) vào tháng 6 năm 2022 là một bước đi đúng hướng nữa. Nó làm rõ các lựa chọn liên quan đến một số mối quan tâm cấp bách mà các thành viên đã bày tỏ liên quan đến quyền tiếp cận vắc-xin. Giống như Tuyên bố Doha hai thập kỷ trước, Quyết định MC12 là một lời nhắc nhở về giá trị, thậm chí là sự cần thiết, của sự rõ ràng và hiểu biết nhiều hơn về các lựa chọn mà các thành viên có,” bà nói.
Tổng Giám đốc Okonjo-Iweala khuyến khích các thành viên tham gia vào một cuộc đối thoại để xây dựng một chương trình nghị sự nhìn về tương lai cho hệ thống sở hữu trí tuệ quốc tế, một chương trình giúp tăng cường các mối liên kết của hệ thống này với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, ngành công nghiệp sáng tạo và việc phát tán và áp dụng các công nghệ sẽ rất quan trọng cho sự phát triển bền vững.
Giám đốc Điều hành WIPO, Daren Tang, cũng đã có bài phát biểu khai mạc. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của chủ nghĩa đa phương, đối thoại quốc tế và hợp tác trong việc đạt được những cột mốc như kỷ niệm 30 năm này. Giám đốc Tang nhấn mạnh lịch sử lâu dài của nhân loại trong việc phát minh và sáng tạo, lưu ý tầm quan trọng của các hệ thống sở hữu trí tuệ trong việc kết nối ý tưởng với xã hội và thị trường.
Việc thành lập các hiệp định sở hữu trí tuệ quốc tế, chẳng hạn như Công ước Paris và Công ước Berne, đã đặt nền móng cho một khuôn khổ sở hữu trí tuệ toàn cầu. “Và tất nhiên, Hiệp định TRIPS đã mở ra một chương mới vì đây là hiệp định đầu tiên kết nối trực tiếp thế giới sở hữu trí tuệ với thương mại và đầu tư. Điều này lại mở ra một chương mới trong sự phát triển của hệ thống sở hữu trí tuệ toàn cầu,” ông nói.
Giám đốc Tang nhấn mạnh rằng cảnh quan sở hữu trí tuệ toàn cầu đã thay đổi đáng kể trong ba thập kỷ qua, với các khoản thanh toán sở hữu trí tuệ xuyên biên giới đạt gần một nghìn tỷ đô la. Các cường quốc sở hữu trí tuệ truyền thống đã được gia nhập bởi các nền kinh tế mới nổi, phản ánh một hệ sinh thái sở hữu trí tuệ đa dạng hơn, ông cho biết. Trong bối cảnh này, ông đã nhấn mạnh sự công nhận tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo, công nghệ và khởi nghiệp trong việc thúc đẩy tăng trưởng, đặc biệt là ở các khu vực như Châu Á và Châu Phi.
Mặc dù thừa nhận cần có sự cải tiến liên tục đối với các hiệp định như TRIPS, ông cũng ca ngợi vai trò của Hiệp định này trong việc hỗ trợ đổi mới sáng tạo và khuyến khích sự sáng tạo. Ông cũng nhắc lại cam kết của WIPO trong việc tiếp tục làm việc với Ban Thư ký WTO và các thành viên để thúc đẩy hệ thống sở hữu trí tuệ toàn cầu vì lợi ích của tất cả các bên liên quan.
Bài phát biểu chính được thực hiện bởi Phó Tổng Giám đốc WTO Johanna Hill, người đã trình bày ba chủ đề quan trọng liên quan đến Hiệp định TRIPS và sự liên quan của nó trong tương lai. Thứ nhất, bà nhấn mạnh rằng có một sự chuyển biến trong nhận thức, vì Hiệp định này ban đầu được nhìn nhận từ góc độ đối kháng Bắc-Nam, nhưng hiện nay đã trở thành một nền tảng đa phương cân bằng. Thứ hai, bà chỉ ra rằng việc thực hiện Hiệp định TRIPS đã trưởng thành hơn, không chỉ đơn thuần là tuân thủ pháp lý mà còn là một sự hiểu biết tinh tế giúp điều chỉnh chính sách và pháp lý theo nhu cầu trong nước. Trong bối cảnh này, các nền kinh tế đang phát triển đã thể hiện được vai trò của mình trong việc định hình và khẳng định các lợi ích trong khuôn khổ TRIPS. Cuối cùng, bà chỉ ra sự phát triển của sở hữu trí tuệ và thương mại trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghệ, đặc biệt là sự xuất hiện của internet và nền kinh tế số. Các cuộc đàm phán TRIPS, ban đầu tập trung vào giá trị của sở hữu trí tuệ trong hàng hóa thương mại, hiện nay đã mở rộng để bao gồm các hàng hóa số và vô hình, phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong cảnh quan sở hữu trí tuệ toàn cầu.
Thách thức trong tương lai, bà Hill nói thêm, là làm thế nào để tiếp tục thực hiện trong một môi trường công nghệ, kinh tế và địa chính trị thay đổi mạnh mẽ, dù các nguyên tắc cơ bản của một hệ thống sở hữu trí tuệ cân bằng và hiệu quả vẫn không thay đổi.
“Tôi tin rằng chúng ta có trách nhiệm chung và cơ hội thú vị để phản ánh về các bài học thực tiễn từ việc thực hiện TRIPS trong suốt ba thập kỷ qua. Tôi cũng nghĩ rằng chúng ta cần áp dụng những bài học này một cách hợp tác tích cực để mang lại những cải thiện trong phúc lợi xã hội và kinh tế mà TRIPS yêu cầu. Đội ngũ Ban Thư ký WTO sẵn sàng hỗ trợ những nỗ lực này, giống như cách mà chúng tôi đã làm trong suốt ba thập kỷ qua,” bà nói.
Antony Taubman, Giám đốc Bộ phận Sở hữu trí tuệ, Mua sắm Chính phủ và Cạnh tranh của WTO, đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về Hiệp định TRIPS từ góc độ của Ban Thư ký. Ông lưu ý rằng đã có hơn 6.000 thông báo pháp lý do các thành viên nộp trong suốt 30 năm qua về cách thức thực hiện các nguyên tắc của TRIPS. Ông khuyến khích các thành viên sử dụng chúng như một nguồn tài nguyên chính sách thực tiễn và là nguồn thông tin quý giá cho các nhà hoạch định chính sách. Ông cũng nhấn mạnh giá trị của các cuộc thảo luận về sở hữu trí tuệ trong cơ chế Đánh giá Chính sách Thương mại.
Trong một cuộc thảo luận bàn tròn, do Đại sứ Pimchanok Pitfield của Thái Lan, Chủ tịch Hội đồng TRIPS, điều hành, các đại diện từ các thành viên đã chia sẻ quan điểm của họ về việc thực hiện TRIPS và hoạt động của Hội đồng. Họ cũng đã phản ánh về các lĩnh vực công việc trong tương lai của các thành viên trong khuôn khổ TRIPS.
Cuối cùng, trong một cuộc thảo luận bàn tròn khác, do ông Taubman chủ trì, các đại diện từ các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ, học viện và khu vực tư nhân đã thảo luận về tác động của Hiệp định TRIPS và những thách thức trong tương lai đối với chính sách sở hữu trí tuệ trong bối cảnh thay đổi công nghệ mạnh mẽ.
BT
