Cải tạo các di tích, di sản thành khách sạn để phục vụ khách du lịch đã được một số quốc gia trên thế giới áp dụng và thành công.
Một số quốc gia trên thế giới đã thực hiện việc cải tạo các di tích cổ như lâu đài, tu viện, cung điện thành khách sạn, nơi lưu trú cao cấp phục vụ khách du lịch, tạo thành những mô hình độc đáo, sáng tạo mang đến nhiều lợi ích thiết thực. Trong số những quốc gia thành công đó có thể kể đến những điển hình như Tây Ban Nha, Ấn Độ, Pháp.
Một số mô hình thành công trên thế giới
Paradores de Turismo de España (Tây Ban Nha)
Paradores là chuỗi khách sạn thuộc sở hữu nhà nước Tây Ban Nha, được thành lập vào ngày 18 tháng 1 năm 1991. Các khách sạn này thường nằm trong các tòa nhà lịch sử hoặc khu vực thiên nhiên đặc biệt, nhằm mục đích bảo tồn di sản và thúc đẩy du lịch.
Đặc điểm nổi bật của Paradores là bảo tồn tốt di sản. Paradores chuyển đổi các lâu đài, tu viện và cung điện thành khách sạn, giúp duy trì và sử dụng các công trình lịch sử một cách bền vững. Thúc đẩy du lịch với 98 khách sạn trên khắp Tây Ban Nha, Paradores đóng góp quan trọng vào việc phát triển du lịch, đặc biệt ở các khu vực thiếu cơ sở lưu trú chất lượng. Kết hợp ẩm thực địa phương, mỗi Parador trong chuỗi 98 khách sản của mình, đều có nhà hàng riêng, giới thiệu ẩm thực vùng miền, tạo trải nghiệm văn hóa độc đáo, không trùng lặp cho du khách.
Hiệu quả kinh tế mà Paradores mang lại. Năm 2023, Paradores đạt doanh thu 319,5 triệu euro. Lợi nhuận ròng đạt 27,6 triệu euro trong cùng năm. Tạo việc làm ổn định cho địa phương. Hiện nay tổng số nhân viên của Paradores là 5.208 người, góp phần giải quyết việc làm và phát triển kinh tế địa phương đáng kể.
Relais & Châteaux (Pháp)
Relais & Châteaux là hiệp hội các khách sạn và nhà hàng sang trọng, được thành lập tại Pháp vào năm 1954. Hiệp hội này bao gồm hơn 500 thành viên trên toàn thế giới, với nhiều cơ sở nằm trong các tòa nhà lịch sử hoặc có giá trị văn hóa đặc biệt. Đặc điểm nổi bật của Relais & Châteaux là chất lượng và độc đáo. Mỗi cơ sở thành viên trong hệ thống đều cam kết cung cấp dịch vụ cao cấp và trải nghiệm độc đáo, phản ánh văn hóa và truyền thống địa phương. Relais & Châteaux cam kết bảo tồn di sản, nhiều khách sạn được khai thác sử dụng từ các lâu đài, biệt thự cổ, góp phần bảo tồn và tôn vinh kiến trúc lịch sử của nước Pháp. Bên cạnh đó Relais & Châteaux còn dành một phần thu nhập để thường xuyên trùng tu, bảo tồn các di tích. Ẩm thực tinh hoa, Relais & Châteaux nổi tiếng với các nhà hàng đạt sao Michelin, giới thiệu ẩm thực đỉnh cao của từng vùng.
Mặc dù có những đòi hỏi khắt khe, nhưng hệ thống Relais & Châteaux hiện nay vẫn thu hút được nhiều đơn xin gia nhập. Theo chủ tịch của hệ thống, mỗi năm, có khoảng 600 thư đăng ký trở thành thành viên hiệp hội nhưng ban điều hành chỉ kết nạp từ 10 đến 15 thành viên mới tức chưa đến 3%. Trên toàn thế giới hiện nay, Relais & Châteaux có 150 thành viên ở Pháp và 430 thành viên đến từ hơn 60 nước trên thế giới. Tuy mô hình rất nhỏ, chỉ bằng một phần mười các tập đoàn khách sạn đa quốc gia, nhưng mạng lưới dịch vụ Relais & Châteaux lại đem về 2,8 tỷ euro doanh thu trong năm 2023.
Hiệu quả kinh tế của Relais & Châteaux, mô hình này thu hút du khách tìm kiếm trải nghiệm sang trọng và độc đáo, thúc đẩy thị trường du lịch cao cấp đóng góp vào kinh tế du lịch địa phương. Điểm đáo nằm ở chỗ, hệ thống khách này đã có lựa chọn sáng suốt khi tìm kiếm các công trình di tích cổ như lâu đài, tu viện để cải tạo thành các khách sạn cao cấp. Trải nghiệm kết hợp giữa kiến trúc cổ và tiện nghi hiện đại mang đến sự hài lòng cho khách du lịch cao cấp. Chuỗi khách sạn Relais & Châteaux và các cơ sở thành viên tạo ra hàng nghìn cơ hội việc cho người dân địa phương, những người làm trong lĩnh vực khách sạn và ẩm thực. Bên cạnh đó, bởi sự xuất hiện của các khách sạn này, kinh tế địa phương cũng phát triển từ các hoạt động tham quan, mua sắm của du khách.
Heritage Hotels (Ấn Độ)
Heritage Hotels là thuật ngữ chỉ các khách sạn được chuyển đổi từ các cung điện, pháo đài, biệt thự cổ ở Ấn Độ. Mô hình này nhằm bảo tồn di sản văn hóa và cung cấp trải nghiệm lưu trú độc đáo cho du khách. Đặc điểm nổi bật là trải nghiệm hoàng gia. Du khách lựa chọn ở Heritage Hotels có cơ hội sống trong các cung điện, pháo đài với kiến trúc và nội thất lộng lẫy, trải nghiệm lối sống hoàng gia, quý tộc xưa của Ấn Độ. Việc chuyển đổi này giúp duy trì sức sống cho các công trình lịch sử, giảm thiểu sự xuống cấp và mối mọt, đóng góp vào công tác bảo tồn giá trị di sản và truyền thống văn hóa địa phương. Nhiều khách sạn trong hệ thống còn tổ chức các sự kiện văn hóa, biểu diễn nghệ thuật, giới thiệu di sản địa phương tới với du khách, việc này khiến văn hóa Ấn Độ được lan tỏa.
Hiệu quả kinh tế từ mô hình của Ấn Độ. Heritage Hotels thu hút du khách quốc tế và nội địa, đặc biệt những người quan tâm đến lịch sử và văn hóa.
Tạo việc làm và thu nhập: Mô hình này tạo ra việc làm trong các lĩnh vực như quản lý khách sạn, hướng dẫn viên du lịch, nghệ nhân thủ công.
Các mô hình khách sạn di sản tại Tây Ban Nha, Pháp và Ấn Độ cho thấy việc kết hợp bảo tồn di sản với phát triển du lịch có thể mang lại lợi ích kinh tế và văn hóa đáng kể. Tuy nhiên, để đạt được thành công, cần có sự quản lý chặt chẽ, đảm bảo cân bằng giữa bảo tồn và thương mại hóa, cũng như sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương.
Lợi ích của mô hình khách sạn di sản
Phát huy giá trị di sản và văn hóa
Bảo tồn và sử dụng lâu dài: Việc chuyển đổi các di tích hoặc tòa nhà cổ thành khách sạn giúp bảo tồn kiến trúc và giá trị lịch sử, đồng thời tạo nguồn thu để duy trì và quản lý di sản. Thực tế nhiều quốc gia sở hữu số lượng di tích, di sản lớn, nguồn lực đòi hỏi cho công tác bảo tồn, trùng tu di sản rất lớn, thông thường ngân sách quốc gia không thể đáp ứng nổi tất cả. Vì vậy, chính phủ một số nước đã xếp hạng và phân loại đối với di tích, di sản. Có những di sản, di tích đặc biệt quan trọng thì được bảo tồn nguyên trạng để trở thành bảo tàng, điểm đến tham quan. Một số khách có thể cải tạo để kinh doanh dịch vụ, như vậy vừa có kinh phí bảo tồn, trùng tu, vừa tạo thành sản phẩm độc đáo thu hút khách du lịch. Khách sạn Paradores (Tây Ban Nha) cải tạo các lâu đài, tu viện, và cung điện thành nơi lưu trú cao cấp, góp phần bảo tồn di sản quốc gia.
Truyền tải giá trị văn hóa: Du khách có cơ hội trải nghiệm lịch sử và văn hóa địa phương thông qua không gian lưu trú, các câu chuyện và dịch vụ đi kèm. Khách sạn Taj Lake Palace (Ấn Độ) mang lại trải nghiệm sống trong cung điện hoàng gia thế kỷ 18, khiến khách du lịch vô cùng hào hứng và tò mò.
Thúc đẩy kinh tế và du lịch địa phương
Tăng giá trị thương mại: Khách sạn di sản thường là điểm nhấn thu hút du khách cao cấp, kéo theo sự phát triển của các dịch vụ hỗ trợ như ẩm thực, hướng dẫn viên, và lưu niệm.
Thu hút đầu tư: Mô hình khách sạn di sản khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào việc cải tạo, bảo trì di sản, giảm bớt gánh nặng tài chính cho chính quyền địa phương.
Tạo việc làm: Các dự án này mang lại việc làm cho cộng đồng địa phương, từ xây dựng, bảo trì đến vận hành dịch vụ khách sạn những năm tiếp theo
Sử dụng bền vững tài nguyên
Tái sử dụng tài nguyên có sẵn: Chuyển đổi di tích thành khách sạn là cách sử dụng hiệu quả tài nguyên có giá trị văn hóa, tránh lãng phí và xuống cấp khi di tích bị để không, không có tiền trùng tu, không có hoạt động khai thác.
Tích hợp du lịch bền vững: Khách sạn di sản thúc đẩy mô hình du lịch chất lượng cao, hạn chế khai thác tài nguyên môi trường quá mức
Thách thức và vấn đề đặt ra
Ảnh hưởng đến tính nguyên bản của di sản
Thay đổi giá trị lịch sử: Việc cải tạo di sản thành khách sạn có thể làm mất đi tính nguyên bản của công trình, đặc biệt nếu quá trình xây dựng không tuân thủ các nguyên tắc bảo tồn nghiêm ngặt. Một số khách sạn di sản ở Ấn Độ đã bị chỉ trích vì thay đổi cấu trúc kiến trúc ban đầu để phù hợp và đáp ứng với nhu cầu lưu trú của khách du lịch.
Thương mại hóa di sản: Biến di sản thành sản phẩm du lịch đôi khi làm giảm giá trị tinh thần và ý nghĩa văn hóa của công trình.
Áp lực hạ tầng và môi trường trong khu vực di sản
Gia tăng lưu lượng du khách: Xây dựng khách sạn trong khu vực di sản có thể làm gia tăng lưu lượng du khách, vào mùa cao điểm số lượng khách nhiều khả năng sẽ vượt mức cho phép, gây áp lực lên hệ thống cơ sở hạ tầng và môi trường địa phương.Vùng xung quanh đền Angkor Wat (Campuchia) phải đối mặt với nguy cơ cạn kiệt nguồn nước ngầm do sự phát triển của các khách sạn và khu nghỉ dưỡng xung quanh khu vực di sản.
Ô nhiễm và hư hại di sản: Việc xây dựng hoặc vận hành khách sạn không kiểm soát có thể gây ô nhiễm không khí, tiếng ồn, hoặc làm suy giảm cảnh quan môi trường chung cũng như giảm giá trị vốn có của di sản.
Xung đột lợi ích cộng đồng địa phương
Mất không gian công cộng: Việc xây dựng khách sạn trong khu vực di sản có thể khiến người dân địa phương mất đi không gian sống hoặc khu vực cộng đồng, nơi vốn dĩ là điểm gắn kết hoạt động của địa phương. Ở Hội An, một số dự án khách sạn bị phản đối vì chiếm dụng không gian công cộng.m
Phân hóa xã hội: Các khách sạn di sản thường phục vụ du khách cao cấp, tạo cảm giác xa lạ hoặc mất kết nối, gia tăng phân biệt giàu nghèo với cộng đồng địa phương.
Quy định và quản lý chưa chặt chẽ
Thiếu tiêu chuẩn bảo tồn quốc tế: Một số quốc gia, việc cải tạo di sản thành khách sạn thiếu sự giám sát của các cơ quan văn hóa, hoặc cơ quan chịu trách nhiệm về công tác bảo tồn, dẫn đến việc phá hủy giá trị ban đầu của di sản.
Khó khăn trong quản lý vận hành: Các công trình di sản thường có cấu trúc phức tạp và cần chi phí cao để bảo trì, làm tăng gánh nặng cho nhà đầu tư.
Đề xuất một số giải pháp khi phát triển mô hình khách sạn di sản
Tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc bảo tồn
Đảm bảo nguyên bản kiến trúc: Quá trình chuyển đổi phải tuân theo các nguyên tắc bảo tồn quốc tế, đảm bảo giữ nguyên giá trị lịch sử và văn hóa.
Sử dụng vật liệu và kỹ thuật truyền thống: Khi cải tạo di tích, cần ưu tiên sử dụng các vật liệu và kỹ thuật xây dựng phù hợp với thời kỳ lịch sử của công trình.
Hạn chế phát triển không kiểm soát
Quy hoạch vùng di sản: Giới hạn số lượng khách sạn và cơ sở lưu trú trong khu vực di sản để tránh áp lực quá tải lên di sản, di tích.
Giám sát và đánh giá môi trường: Thực hiện đánh giá tác động môi trường trước khi triển khai dự án.
Tăng cường sự tham gia của cộng đồng
Chia sẻ lợi ích với người dân địa phương: Đảm bảo cộng đồng địa phương được hưởng lợi từ mô hình khách sạn di sản thông qua việc tạo việc làm và hỗ trợ phát triển kinh tế.
Tăng cường giáo dục: Nâng cao nhận thức của cộng đồng và du khách về giá trị di sản, từ đó thúc đẩy trách nhiệm chung trong việc bảo tồn di sản.
Hợp tác với các tổ chức quốc tế
Kêu gọi sự hỗ trợ từ UNESCO: Kêu gọi hỗ trợ từ UNESCO và các tổ chức bảo tồn quốc tế để đảm bảo các dự án khách sạn di sản phù hợp với chuẩn mực quốc tế.
Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế: Học hỏi từ các mô hình thành công như Paradores (Tây Ban Nha), Relais & Châteaux (Pháp), hay Heritage Hotels (Ấn Độ).
Khách sạn di sản là một cách hiệu quả để kết hợp bảo tồn với phát triển kinh tế, tạo cơ hội cho cả du lịch và cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, để tối ưu hóa lợi ích và giảm thiểu tác động tiêu cực, cần có quy hoạch cẩn thận, quản lý chặt chẽ, và sự tham gia của các bên liên quan. Một cách tiếp cận bền vững sẽ giúp bảo vệ giá trị di sản đồng thời thúc đẩy ngành du lịch phát triển lâu dài.
NLH
