Con rồng có nguồn gốc sâu xa trong tín ngưỡng của người Việt, là biểu tượng của quyền lực, sự cao quý, thịnh vượng và trí tuệ. Trong xã hội phong kiến, loài vật thần thoại này luôn tượng trưng cho hoàng gia và được thể hiện trên trang phục nghi lễ của hoàng đế.
Hình tượng rồng chiếm vị trí trung tâm trong văn hóa truyền thống. Là một trong tứ linh (rồng, lân, quy, phượng), hình ảnh của nó có mặt khắp nơi, được khắc trên nóc các công trình kiến trúc như chùa, đền hay nhà sinh hoạt chung cũng như trên các đồ vật thờ cúng như lư hương, đĩa, lọ. Nó còn được thêu trên trang phục của các vị vua và các thành viên trong hoàng tộc, đặc biệt là vào thời nhà Nguyễn (1802-1945).
Trang phục từ thời kỳ này – triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam – mang giá trị thẩm mỹ và lịch sử vô giá. Áo choàng hoàng gia là một trong những trang phục nghi lễ được mặc trong các nghi lễ quan trọng của triều đình, được tổ chức tại Điện Thái Hòa, thuộc Cố đô Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế (Miền Trung), như ngày đầu năm mới, Tết Đoan Dương hay Đoan Ngô (lễ mùng 5 tháng 5 âm lịch ), Tết Văn tho (lễ mừng sinh nhật của nhà vua)…
Áo khoác hoàng gia gồm hai phần dài, được thiết kế bằng lụa hoặc gấm, loại vải cao cấp dành riêng cho vua và hoàng gia. Nó có một cổ áo làm bằng hai lớp vải và năm nút được đặt ở giữa cổ áo xuống nách phải. Thiết kế này giúp việc đóng mở bộ đồ trở nên dễ dàng hơn. Tay áo rộng khoảng 40 đến 50 cm.
Ở hai bên, họa tiết trang trí được chia thành ba phần tượng trưng cho trời, đất và nước. Bầu trời chiếm một phần lớn trên áo, chủ yếu được trang trí bằng mây hoặc đôi rồng quay mặt vào nhau với mặt trời ở giữa. Đất và nước được khắc họa trên tay áo và viền áo, với hình ảnh núi, sóng và thác nước. Tất cả hài hòa một cách hoàn hảo thành một tổng thể thống nhất, giống như một bức tranh thực sự.
Hầu hết trang phục của người Nguyễn đều có năm màu vàng, đỏ, xanh, trắng và đen, trong đó màu vàng là chủ đạo, thể hiện quyền lực và sự cao quý của hoàng gia (tương đương với màu xanh hoàng gia trong văn hóa Pháp).
Biến thái theo thời gian
Hình tượng rồng hiện diện trên nhiều trang phục của các vị vua, trải qua những thay đổi về cấu trúc và kiểu dáng để thích ứng tốt hơn với văn hóa đương thời.
Đến thời Lý (1009-1225), đầu rồng có mào, thân dài, dẻo và gợn sóng giống như rắn.
Ngay cả khi một số chi tiết được phát triển, con rồng thời Trần (1225-1400) vẫn giữ nguyên kiểu dáng của rồng Lý. Nó nổi bật với cặp sừng trên đầu, tai, bàn chân lớn có móng vuốt, tượng trưng cho sức sống và sức mạnh của con vật linh thiêng.
Cho đến thời nhà Lê sau này (1428-1789), rồng được thể hiện theo hai cách: một cách giữ nguyên diện mạo mới nhưng vẫn bảo tồn một số yếu tố rồng của các vua Trần, cách thứ hai, lấy cảm hứng từ văn hóa Trung Hoa, thay thế mào bằng hai hình rồng dài. sừng chẻ đôi và lông mày hung hãn.
Khai quật lăng mộ vua Lê Du Tông (1705-1729) phát hiện một chiếc áo choàng hoàng gia có hình đầu rồng ở mặt trước.
Dưới thời Nguyễn, con rồng đã có sự thay đổi rõ rệt. Các chi tiết đã được sửa đổi để phản ánh sự chú ý đến từng chi tiết, giá trị thẩm mỹ và phong cách Việt Nam, bất kể ảnh hưởng từ bên ngoài. Có hai lý do nổi bật.
Đầu tiên là một con rồng, được bao quanh bởi những đám mây, có năm móng, đầu hướng về phía trước và hai chân hướng về bốn hướng. Đôi mắt to và tròn, cặp sừng giống như gạc của một con hươu.
Mô-típ thứ hai thể hiện hai con rồng nhìn nghiêng, miệng mở, quay mặt vào nhau và có mặt trời hoặc viên ngọc trai ở giữa. Đây là cách trang trí quen thuộc được thấy rộng rãi trên các công trình kiến trúc thời Nguyễn.
Theo các chuyên gia, triều đại này nhấn mạnh Nho giáo nên hầu hết các chủ đề trang trí, hình ảnh đều thể hiện quyền lực, phẩm giá, sự cao quý của vua chúa và tầng lớp quý tộc. Trang phục cung đình thường được thiết kế với nhiều chi tiết gắn liền với Nho giáo, nêu bật âm dương cũng như ngũ hành: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Trong số các họa tiết này, chúng ta thấy mặt trời, mặt trăng, hoa sen, núi non, sóng biển, phượng hoàng và đặc biệt là rồng, được coi là con vật linh thiêng của vũ trụ.
Trải qua các triều đại, rồng phát triển vượt bậc, phản ánh những thay đổi về chính trị, văn hóa và nhận thức nghệ thuật của từng thời đại. Rằng dưới triều Nguyễn là sự tinh hoa, với tất cả sự độc đáo, tính thẩm mỹ và sự thịnh vượng của nó, thể hiện sự đa dạng của nghệ thuật truyền thống Việt Nam.
TLH
